پلاستیک؛ خطری نه تنها برای روز زمین، بلکه خطری برای هر روز زمین
"بزرگترین تهدید برای سیاره‌ی ما این باور است که شخص دیگری آن را نجات خواهد داد".
رابرت سوان
امروزه حفاظت از کره‌ی زمین و جلوگیری از آلودگی‌های مختلفی که انسان در آن ایجاد می‌کند از اهمیت بالایی برخوردار است و یکی از آلودگی‌هایی که به شدت سلامت انسان را تحت تاثیر قرار داده و خطرات زیادی را برای کره‌ی زمین فراهم آورده است، آلودگی‌های ناشی از مصرف روزافزون انسان از پلاستیک و تغییر سبک زندگی انسان بر اثر استفاده‌ی بیش از حد از این ماده‌ی خطرناک است. فرا رسیدن روز جهانی زمین بهانه‌ی مناسبی است تا بتوانیم به اهمیت کره‌ی زمین و حفظ آن و خطراتی که سلامت انسان و کره‌ی زمین را تهدید می‌کند بپردازیم. گرچه روز زمین تنها روزی نیست که ما به عنوان بخشی از طبیعت و کره‌ی زمین باید در حفظ آن بکوشیم و هر روزه می‌توان با فعالیت‌ها و تلاش‌های به ظاهر ناچیز گام بزرگی در حفاظت از زمین برداشت، اما امروز روزی است که اهمیت تمام موارد و مسائل ذکرشده را به ما یادآور می‌شود. حال باید ببینیم که روز جهانی زمین و تاریخچه‌ی آن چیست و چه خطراتی آینده‌ی زمین را تهدید کرده و ارتباط آن با خطرات ناشی از تولید و مصرف پلاستیک و پسماندهای پلاستیکی چیست.
روز زمین چیست؟
هر ساله روز جهانی زمین مصادف با ۲۲ آوریل در سراسر جهان به عنوان روزی با هدف حمایت و تشویق اقداماتی که در جهت حفظ محیط زیست و کره‌ی زمین انجام می‌شود برگزار شده و گرامی داشته می‌شود. نخستین بار جان مک کانل به عنوان یک فعال صلح‌طلب در سال ۱۹۶۹ پیشنهاد نام‌گذاری روزی را به عنوان روز زمین در کنفرانس یونسکو در که در شهر سانفرانسیسکو برگزار می‌شد، مطرح کرد. هدف جان مک کانل از از این پیشنهاد، گرامی‌داشت کره‌ی زمین و مفهوم صلح در آمریکا بود. روز زمین برای نخستین بار در تاریخ ۲۱ مارس ۱۹۷۰ که برابر با اول فروردین است برگزار شد. سپس گلرد نیلسون یکی از سناتورهای آمریکایی ۲۲ آوریل را به جای این روز پیشنهاد کرد و علت این امر نشر گسترده‌ی نفت در سواحل سانتا باربارای کالیفرنیا در سال ۱۹۶۹ بود. نهایتا در سال ۱۹۹۰ این روز به عنوان یک روز بین‌المللی پذیرفته شد و امروزه در بیش از ۱۴۱ کشور جهان برگزار می‌شود. از جمله اهداف کلی که برای این روز در نظر گرفته می‌شود، کمک به حل بحران تغییرات آب و هوایی، پایان بخشیدن به آلودگی پلاستیکی، حفاظت از گونه‌های در معرض انقراض و تشویق جنبش‌های محیط زیستی مورد توجه است. نکته‌ی قابل توجه دیگری که در رابطه با این روز وجود دارد این است که روز زمین هر ساله دارای اهداف خاص یا به عبارتی تم مشخصی است. در سال ۲۰۲۳، پنجاه و سومین سالگرد روز زمین بر دو موضوع اصلی تمرکز خواهد داشت. نجات بشریت از بحران آب و هوا و ایجاد اقتصاد سبز برای همه. در این برنامه عملکرد تمام کشورها مورد بررسی قرار می‌گیرد چرا که بقای زمین در ارتباط مستقیم با همکاری و کمک تمامی کشورهاست.
آلودگی پلاستیک به عنوان یکی از بزرگترین تهدیدات علیه کره‌ی زمین
امروزه پلاستیک و آلودگی پلاستیکی به طور چشم‌گیری در چرخه‌ی حیات خود، از تولید تا مصرف و نیز پس از رهاسازی در بخش‌های مختلف طبیعت، آثار مخرب و متعددی را بر سلامت انسان و طبیعت کره‌ی زمین می‌گذارد. تولید روزافزون پلاستیک و حضور قابل توجه آن در بخش‌های مختلف زندگی انسان، تاثیر بسیاری بر تغییر سبک زندگی انسان به سوی سبک زندگی خطرآفرین برای سلامت خود و کره‌ی زمین گذاشته است. این تاثیرات در حدی است که می‌توان گفت جهان امروز و انسان امروز با بحران پلاستیک مواجه است. آلودگی پلاستیک در سرتاسر جهان یافت می‌شود. از عمیق‌ترین نقاط اقیانوس تا بلندترین ارتفاعات قله‌ی اورست، نقطه‌ی مشترکی که غیر از دور از دسترس بودن در مورد این مناطق وجود دارد، وجود ذرات پلاستیک در تمامی این مناطق است. پلاستیک‌ها بزرگترین، مضرترین و و ماندگارترین بخش زباله‌های دریایی هستند که به طور میانگین ۸۵ درصد کل زباله‌های دریایی را تشکیل می‌دهند. یکی از مهم‌ترین آلودگی‌های پلاستیکی میکروپلاستیک‌ها و همچنین نانوپلاستیک‌ها هستند. این نوع از پلاستیک که به ذره‌های بسیار کوچک پلاستیک گفته می‌شود به طور نگران‌کننده‌ای در همه جا یافت می‌شوند. به طوری که در تحقیقاتی حتی در شیر مادرانی که به فرزندان خود شیر می‌دادند هم یافت شد. طبق داده‌های اتحادیه‌ی بین‌المللی حفاظت از طبیعت، منابع عمده‌ی میکروپلاستیک‌های موجود در اقیانوس: منسوجات و الیاف مصنوعی، تایر خودرو، فرسایش هر چیزی که پلاستیک دارد، خط‌کشی‌های خیابان، رنگ‌های پوشاننده‌ی بدنه‌ی کشتی، محصولات مراقبت و بهداشت شخصی و سایر ذرات پلاستیکی هستند. این ذرات و آلودگی‌ها باعث به وجود آمدن خطرات بسیاری برای چرخه‌ی غذایی جانوران دریایی و به تبع جانوران غیردریایی می‌شود و از طریق آب‌ها، هوا و غذایی که مصرف می‌کنیم وارد بدن انسان می‌شوند. انباشت بیش از حد این مواد در بدن انسان موجب رسوب در بافت کبد، کلیه و شش‌ها شده و موجب رشد سلول‌های سرطانی می‌شود.
وظیفه‌ی تمامی انسان‌ها در قبال جلوگیری از این خطرات و حفاظت از زمین و سلامت انسان‌ها به عنوان ساکنین زمین این است که با جدی گرفتن این مسئله و تلاش برای کاهش مصرف پلاستیک، از وقوع فجایع جبران‌ناپذیر در آینده‌ی نزدیک جلوگیری کنند. راهکارهای بسیاری از قبیل کاهش مصرف پلاستیک در روزمره و نیازهای غیرضروری، عدم استفاده از ظروف یک‌بار مصرف پلاستیکی و استفاده از بگ‌های پارچه‌ای برای خرید در سطح فردی، راه‌اندازی کمپین‌های کاهش مصرف پلاستیک، کمک به آگاهی بخشی در مورد فواید تفکیک زباله و کاهش تولید پسماندهای مضر پلاستیکی در سطح اجتماعی، و نیز بهبود شیوه‌های مدیریت دفع پسماندهای زباله و تفکیک در مبدا و مقصد، تولید مواد جایگزین قابل بازیافت و غیره در سطح دولتی و بین‌المللی وجود دارند که هر کدام از انسان‌ها به سهم خود می‌توانند تاثیر بسزایی در بهبود و کاهش مصرف پلاستیک و جلوگیری از خطرات آن جهت حفاظت از کره‌ی زمین بگذارند. اهمیت حفظ کره‌ی زمین به حدی است که نه تنها امروز، بلکه هر روز روز زمین است.
به امید جهانی بدون پلاستیک و آلودگی‌های آن در آینده‌ای بسیار نزدیک.
مهدی ترابی کارشناسی ارشد حقوق محیط زیست دانشگاه شهید بهشتی