روز جهانی گردشگری و شناسایی ابعاد حقوقی حضور هوش مصنوعی در صنعت گردشگری
مقدمه
گردشگری که از آن می‌توان تحت عنوان صنعت، تفریح و... یاد کرد دارای اهمیت فراوانی در جهان امروز می‌باشد. روز جهانی گردشگری هرساله در بیست و هفتم سپتامبر جشن گرفته میشود. به همین مناسبت شایسته است تا به تأثیر گردشگری بر زندگی مردم در سراسر جهان بپردازیم. گردشگری میتواند بر اقتصاد، اشتغال‌زایی، تحقق اهداف توسعۀ پایدار و... تأثیر بگذارد؛ اما باید توجه داشت که گسترش صنعت گردشگری بدون توجه به مسائل حقوقی و اخلاقی میتواند منجر به بهره‌کشی و آسیب‌رساندن به مردم محلی و منابع طبیعی شود. امروزه یکی از اسباب توسعۀ گردشگری هوش مصنوعی است. لذا حضور هوش مصنوعی در گردشگری ما را بر آن داشت تا در روز جهانی گردشگری با هدف فهم عمیق‌تر از این ابزار، به بررسی الزامات حقوقی راجعبه آن در صنعت گردشگری بپردازیم. علی‌رغم اینکه هوش مصنوعی به علت قدرت نامحدودی که می‌توان برایش تصور کرد، در عرصه‌های مختلف برای بشریت یک تهدید قلمداد میشود اما با تکوین راهبردهای مناسب حقوقی برای این ابزار، می‌توان آن را یک فرصت به شمار آورد. در نهایت تلاش براین بوده تا با پیش‌آوری راهبردهایی قابل تأمل برای ساختارمندسازیِ حقوقیِ حضور هوش مصنوعی در صنعت گردشگری، این مهم یعنی همان تبدیل تهدید به فرصت، تحقق یابد.
هوش مصنوعی چیست؟
هوش مصنوعی به سیستم‌های رایانه‌ای گفته میشود که قادرند مستقل از انسان، تصمیم‌گیری، یادگیری و حل مسأله کنند. اصطلاح هوش مصنوعی برای اولین بار در سال‌های هزار و نهصد و پنجاه تا شصت میلادی مطرح گشت. امروزه کاربردهای هوش مصنوعی در زمینه‌های مختلفی چون رباتیک، پردازش زبان طبیعی، تشخیص الگو، خودرانی خودروها و... رو به گسترش است. تکنیک‌های هوش مصنوعی شامل الگوریتم‌های جست و جو و بهینه‌سازی، شبکه‌های عصبی مصنوعی، منطق فازی، یادگیری تقویتی و... می‌باشد. و در نهایت از مزایای هوش مصنوعی می‌توان به بهره‌وری بالاتر، دقت و سرعت بیشتر و کاهش هزینه‌ها اشاره کرد. با این همه، هوش مصنوعی فناوری نوینی است که اطلاعات ما نسبت به آن بسیار کمتر از واقعیت حال حاضر آن است. این فناوری فرصتی است که از بزرگ‌ترین تهدیدهای حال حاضر برای بشریت محسوب میشود.
هوش مصنوعی در گردشگری و آسیب‌شناسی آن
هوش مصنوعی در صنعت گردشگری همه چیز را از جانبی آسان و از جانبی دیگر سخت میکند. بهره‌وری و در عین حال خطرات هوش مصنوعی میتواند بسیار بیشتر از انسان باشد. مثلاً هنگامی که یک تور مسافرتی توسط هوش مصنوعی پیشنهاد داده میشود، گاه براساس الگوریتم‌های اشتباه و متعصبانه، هیچ منفعتی شامل استفاده کنندگان آن نمی‌شود. در مثالی واقعی می‌توان به شرکت حمل و نقلی اشاره داشت که نرم‌افزار آن شرکت، با دسترسی به میزان شارژ باقی‌مانده مسافران خود، به اشخاصی که شارژ باتری کمتری داشتند قیمتهای بالاتری را ارائه می‌داد.
گاه حضور هوش مصنوعی حریم خصوصی اشخاص را به خطر می‌اندازد. همانطور که در هتلی، ارائه دهندگان خدمات هتل، ربات‌های باهوشی بودند که در مواجهۀ با مسافران از آن‌ها عکس گرفته و از آن پس، مسافران خود را به اسم خطاب می‌کردند. این کار شاید بعضاً خوشایند باشد، اما پیش می‌آید که شخصی تمایل نداشته باشد که همراهش، از مراجعهٔ قبلی او به آن هتل، اطلاع داشته باشد. در این شرایط، ربات‌ها با شناسایی فرد، محیط و حریم شخصی و روابط شخص را به خطر می‌اندازند.
ابعاد حقوقی حضور هوش مصنوعی در صنعت گردشگری
حال از رهگذر شناسایی آسیب‌های مذکور در ایام اخیر، حقوقدانان و به طور خاص کمیسیون اروپا، طرح‌ها و پیش‌نویس‌هایی را برای کنترل هوش مصنوعی و ربات‌ها ارائه کرده‌اند. برای مثال، یکی از راهکارها، چهار اصل اخلاقی است که برای کنترل هوش مصنوعی توسط کمیسیون اروپا ارائه شده است:
اولین اصل اخلاقی که در حوزۀ حقوق هوش مصنوعی باید رعایت گردد، احترام به خودکارایی انسان‌هاست. براساس این اصل هوش مصنوعی و ربات‌ها نباید جایگزین انسانها شوند؛ بلکه باید به عنوان ابزاری برای توانمندسازی انسانها به کار گرفته شوند. چندی پیش در حیطهٔ صنعت گردشگری شاهد آن بودیم که در پی راه‌اندازی هتلی که خدمات آن تماماً توسط ربات‌ها ارائه می‌شد، جنجالی در خبرگزاری‌ها به راه افتاد. اما بعد از اندکی گذر زمان، امروزه می‌توان دید که این‌گونه جایگزینی‌ها به طور کلی رو به زوال بوده و کارایی خود را در خصوص همان هتل و دیگر مصادیق مشابه آن از دست داده‌اند. حتی اگر این اصل که «هیچ چیز نمی‌تواند جایگزین انسان شود» کاملاً صحیح نباشد، اما در خصوص هوش مصنوعی باید این پیش‌فرض را درنظر داشت و از هوش مصنوعی، فقط تحت عنوان یک ابزار درخدمت انسان و با کنترل شدید انسانی بهره برد.
اگرچه هوش مصنوعی خود در مواقعی میتواند عاملی در جهت پیشگیری از آسیبها به شمار آید، اما دومین اصل، پیشگیری از آسیب‌های هوش مصنوعی است. هوش مصنوعی نباید کوچکترین آسیب جسمانی یا روانی به انسانها وارد آورد. از همین رو همانطور که سوندار پیچای، مدیرعامل اجرایی گوگل می‌گوید، سازندگان و توسعه‌دهندگان هوش مصنوعی هنگام گسترش این فناوری باید با مسؤولیت‌پذیری بسیار زیادی به این مهم بپردازند.
سومین اصل، انصاف است. این اصل به معنای توزیع عادلانه منافع و هزینه‌های ناشی از هوش مصنوعی در بین گروه‌های مختلف اجتماعی است. بر اساس این اصل باید در مقابل تبعیض و نابرابری‌های اجتماعی ناشی از به کارگیری هوش مصنوعی ایستادگی جدی شود. در حوزۀ گردشگری، رعایت این اصل به این معناست که مزایای حاصل از به کار بردن هوش مصنوعی در این صنعت، باید به نفع همۀ گروه‌ها از جمله مشتریان، کارفرمایان و کارکنان باشد. به عنوان مثال استفاده از سیستم‌های هوشمند در هتل‌ها و آژانس‌های مسافرتی نباید منجر به تبعیض در قبال اشخاص و حذف گروه‌ها شود.
اصل چهارم، قابل فهم بودن است. این اصل به معنای آن است که سامانه‌های هوش مصنوعی باید برای انسانها، قابل فهم و درک باشد و تصمیمات آن منطقی و معقول بنماید. همچنین،با توجه به این اصل، نباید استفاده کنندگان از این سیستم‌ها را درحد متخصصین علوم کامپیوتری به شمار آورد و در قبال آسیب‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که می‌بینند این موضع را داشت که شما از خطرات و کاربردهای هوش مصنوعی آگاه بودهاید، پس مسؤولیت این آسیبها، با خودتان است. در صنعت گردشگری این اصل به این معناست که سیستم‌های هوشمند مورد استفاده در هتل‌ها، رزرو بلیت و غیره باید قابل فهم باشند. به عنوان مثال اگر سیستمی درخواست رزرو اتاق هتل یا بیلت پرواز را رد میکند، باید دلیل رد درخواست را به صورت منطقی توضیح دهد. همچنین الگوریتم‌های قیمت‌گذاری بلیت‌های هواپیما و اتاق‌های هتل براساس تقاضا، باید شفاف و قابل درک باشند. به کارگیری این اصل باعث اعتماد بیشتر مراجعین به سیستم‌های هوش مصنوعی میشود.
نتیجه‌گیری
هوش مصنوعی، این فناوری نوین، به همان میزان که میتواند بسیار مفید باشد، هم‌زمان امکان آن را دارد که صنعت گردشگری را به خطر انداخته و آسیبی جدی برای این صنعت به شمار آید. در نهایت می‌توان گفت اگرچه بسیار مختصر و اندک در این مقال به این حوزه پرداخته شد، اما بر جامعۀ حقوقی، دولت‌ها، سازمان‌ها و تمامی کنشگران بایسته است که فعالیت‌های خود را در این حوزه گسترش داده تا از سرعت توسعۀ این فناوری بازنمانند.
امیرعلی مرآتی
منابع
(April 18, 2023 Tuesday). Google boss wants regulation to prevent AI causing 'harm to society'. dpa trends & features. https://advance-lexis-
