روز جهانی صلیب سرخ

هشتم ماه می به مناسبت سالروز تولد هانری دونان، بنیان گذار کمیته بین المللی صلیب سرخ به‌عنوان روز جهانی صلیب سرخ نام گذاری شده است. این کمیته با پنج عضو در سال 1863 آغاز به کار کرد. یک سال پیش از آن هانری دونان کتابی با محوریت حمایت از سربازان زخمی منتشر کرده بود. کمیته بین المللی صلیب سرخ با دعوت از نمایندگان کشورها، ایشان را به پذیرش پیشنهاد هانری دونان در خصوص حمایت از این دسته سربازان دعوت کرد. سرانجام دولتها در سال 1864 برای تصویب کنوانسیون ژنو در این راستا قانع شدند. 

یگانه هدف صلیب سرخ از زمان پیدایش حمایت و امداد نسبت به قربانیان مخاصمات و درگیری های مسلحانه بوده است. صلیب سرخ برای این هدف گاه به اقدامات مستقیم در سرتاسر دنیا متوسل می‌شود و گاه به اقدامات تشویقی برای گسترش و استحکام حقوق بشردوستانه و پایبندی به آن توسط دولتها و گروه های مسلح دست می‌آویزد.

در آغاز، کمیته بین المللی صلیب سرخ تنها نقش هماهنگ‌کننده میان دولت‌ها را بازی می‌کرد اما به مرور در قالب یک نهاد مستقل و کنشگر به پیگیری اهداف خود پرداخت. برای نمونه، در خلال جنگ جهانی اول، صلیب سرخ، آژانس مرکزی زندانیان جنگی را در ژنو راه اندازی کرد تا میان سربازان دستگیرشده و خانواده‌هایشان پیوندی دوباره برقرار کند. حوزه دیگری که صلیب سرخ با نوآوری در آن پیشگام شد، اقدام علیه کاربرد سلاح هایی بود که صدمات شدیدی به جای میگذاشت.

علیرغم پیش‌بینی‌ها، پس از پایان جنگ جهانی اول، صلیب سرخ کماکان به‌عنوان یک واسطه بی‌طرف در درگیری‌های سال‌های 1920 تا 1930 فعالیت کرد. دراین بین، کمیته بین المللی صلیب سرخ اگرچه کشورها را برای تصویب کنوانسیون دوم ژنو در راستای حمایت بیشتر از زندانیان جنگ متقاعد کرد، اما جنگ‌افزارهای جدید و ویرانگر این کمیته را در متقاعدسازی دولت‌ها در جلوگیری از اعمال خشونت جنگ جهانی دوم ناتوان کرد.

طی جنگ جهانی دوم در سال‌های 1939 تا 1945 صلیب سرخ توانست میلیون‌ها پیام را میان زندانیان جنگی و خانواده های ایشان در سرتاسر دنیا جابه‌جا کند. با این حال صلیب سرخ در این مدت شکست بزرگی نیز متحمل شد و آن عدم اقدام موثر در راستای حمایت از قربانیان هلوکاست و دیگرگروه های تحت‌تعقیب بود. در این بازه از زمان اقدامات حمایتی صلیب سرخ در قبال قربانیان مذکور، منحصر به واگذاری مسئولیت به نمایندگانش بود تا آنچه در توان دارند به طور شخصی برای حفظ افراد در معرض خطر انجام دهند.

در سال 1949 و پیرو اقدامات صلیب سرخ، دولتها با تصویب کنوانسیون چهارم ژنو موافقت کردند. این کنوانسیون درباره حمایت از شهروندانی بود که تحت کنترل نیروهای بیگانه و دشمن زندگی می‌کنند.

اصول زیربنایی صلیب سرخ که به‌طور رسمی از پنجاه سال پیش اتخاذ شدند، عبارتند از: انسانیت، عدم تبعیض، بی طرفی، استقلال، خدمات داوطلبانه، اتحاد و جهانی بودن.

امروزه صلیب سرخ در حوزه های مبارزه علیه خشونت جنسی، احترام به قانون، امنیت اقتصادی، سلامت، مین‌زدایی، بازپیوند اعضای خانواده‌ها، آب و سکونتگاه‌ها به فعالیت جدی می‌پردازد. مخاطبان اقدامات حمایتی صلیب سرخ شامل شهروندان، کودکان، زندانیان سیاسی، آوارگان،مهاجران، پناهندگان، پناهجویان، گم‌شدگان، توان‌یابان و زنان می‌شود.

پایبندی به حفظ اطلاعات و اشخاص، تخصص در گردآوری اطلاعات و ظرفیت بالا در انتقال منابع از نقاط قوت صلیب سرخ شمرده می‌شود. در مقابل، عدم اعمال نتایح تحلیل‌ها در عمل به میزان مکفی و ضعف اقدامات پیشگیرانه و کنشی نقاط ضعفی را در کارنامه عملکرد صلیب سرخ به وجود آورده‌اند.

پریسا پورهاشمی پژوهشگر کرسی حقوق بشر صلح و دموکراسی یونسکو دانشگاه شهید بهشتی